میزبانان آفریقایی G20 در تلاش برای تبدیل قاره به قدرت معدنی

با ورود رهبران جهان به ژوهانسبورگ برای نخستین نشست G20 در خاک آفریقا، صدها معترض محیط‌زیستی به خیابان‌ها آمدند تا از رهبران بخواهند کنترل بیشتری به مردم عادی بر منابع ارزشمند مواد معدنی حیاتی این قاره بدهند.

چندین کارشناس معدنی و رهبران آفریقایی با معترضان هم‌نظرند: نشست G20 فرصتی است تا درخواست شود که مواد معدنی حیاتی مانند لیتیوم و کبالت به نفع همان قاره‌ای تمام شود که این منابع در آن قرار دارد.

خیلی مهم است که G20 شامل جوامع نیز باشد تا گفتگوهای واقعی درباره توسعه آفریقا شکل بگیرد، لازولا کاتی، مدیر کارزار Fossil Ad Ban از گروه محیط‌زیستی Fossil Free South Africa، در حاشیه اعتراضات گفت.

او افزود: «ما بسیار غنی از منابع هستیم. نتیجه‌ی این می‌تواند اشتغال‌زایی، انتقال مهارت… و ایجاد بخش انرژی خودمان باشد.» معترضانی از اوگاندا تا زیمبابوه در خیابان‌ها آواز می‌خواندند و پلاکارد بالا می‌بردند.

آفریقا ۳۰ درصد مواد معدنی حیاتی جهان را در اختیار دارد؛ موادی که برای گذار از سوخت‌های فسیلی به فناوری‌های پاک و همچنین زیرساخت‌های دیجیتال موردنیاز مراکز داده هوش مصنوعی ضروری‌اند.

اما طی قرن‌ها، آفریقا گرفتار آنچه «نفرین منابع» نامیده می‌شود بوده است؛ تناقضی که در آن فراوانی منابع طبیعی منجر به درگیری، فساد و رشد اقتصادی کندتر می‌شود.

این نخستین بار است که G20 — شامل رهبرانی که نماینده ۸۰ درصد اقتصاد جهانی هستند — در آفریقا برگزار می‌شود. اتحادیه آفریقا در سال ۲۰۲۳ عضو دائم این گروه شد.

کارشناسان سیاست‌گذاری معتقدند که این شرایط به دولت‌های آفریقایی قدرت بیشتری می‌دهد تا درخواست جذب سرمایه‌گذاری برای فرآوری محلی مواد معدنی و ایجاد اشتغال را مطرح کنند، به‌ویژه در شرایط افزایش تقاضا.

ماکسول گومرا، نماینده برنامه توسعه سازمان ملل متحد در آفریقای جنوبی، در یکی از سخنرانی‌های ماه جاری گفت: اینطور فکر کنید: فروش کبالت خام مانند صادرات آرد است، در حالی که می‌توانستید نان صادر کنید.

او افزود: جهان وارد رقابت جدیدی برای مواد معدنی آفریقا شده است. باید مطمئن شویم نظم سبز جدید، به استعمار قدیم تبدیل نشود.

 

پیام صنعتی‌سازی

دیپروز موچنا، مدیر برنامه‌های بنیاد «اوپن سوسایتی»، گفت که آفریقا باید به‌صورت یک بلوک واحد مذاکره کند تا قدرت چانه‌زنی معدنی خود را تقویت کند.

او گفت: اتحادیه آفریقا اکنون عضو G20 است. یعنی حتی اگر آفریقای جنوبی روی صحنه نباشد، اتحادیه آفریقا پیام قدرتمند صنعتی‌سازی را ادامه خواهد داد.

استراتژی مواد معدنی سبز آفریقا که در سال ۲۰۲۵ توسط اتحادیه آفریقا تصویب شد، هدفش ترویج صنعتی‌سازی مبتنی بر مواد معدنی در سراسر قاره است. این برنامه بر استخراج مسئولانه، نیاز به توسعه مهارت‌ها و جذب سرمایه برای فرآوری محلی مواد معدنی (بنِفیشیِیشن) تأکید دارد.

بیش از ۱۲ کشور آفریقایی — ازجمله کنگو، نیجریه و نامیبیا — به‌طور دوره‌ای صادرات مواد خام را محدود یا ممنوع کرده‌اند تا از فرآوری داخلی حمایت کنند.

زامبیا و کنگو نیز در حال ایجاد مناطق اقتصادی ویژه برای تولید باتری با استفاده از مواد معدنی محلی هستند.

یکی از سه محور اصلی نشست G20 آفریقای جنوبی، آینده مواد معدنی حیاتی برای مردم آفریقاست.

با این حال، طبق اعلام «آژانس بین‌المللی انرژی»، آفریقا کمتر از ۵ درصد ارزش افزوده تولیدشده از فناوری‌های انرژی را به خود اختصاص می‌دهد.

رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی، سیریل رامافوزا، روز پنجشنبه توافقی مهم درباره مواد معدنی حیاتی با اتحادیه اروپا امضا کرد؛ اقدامی که آن را «بی‌سابقه» نامید. او گفت هدف کشورش افزایش فرآوری مواد معدنی و حرکت به سمت زنجیره ارزش بالاتر است.

 

منابع محدودند

اما برخی از بازیگران کلیدی سیاسی — از جمله دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا و شی جین‌پینگ رئیس‌جمهور چین — به آفریقای جنوبی سفر نخواهند کرد؛ کشورهایی که نقش مهمی در سرمایه‌گذاری بر مواد معدنی حیاتی دارند.

کاتی از Fossil Free South Africa گفت: بهتر است وقتی ترامپ و امثال او حضور ندارند. این زمانی است که ما می‌توانیم تعریف خودمان از توسعه و سرمایه‌گذاری را ارائه دهیم تا وقتی آن‌ها برگشتند برنامه‌ای مبتنی بر نظر آفریقایی آماده داشته باشیم.

اما موچنا تأکید کرد که معدن فقط یکی از بخش‌های توسعه آفریقاست و نباید آن را همه ماجرا دانست.

او گفت: می‌دانیم منابع محدود هستند و تقاضا برای مواد معدنی حیاتی ممکن است در آینده با ظهور فناوری‌های جایگزین کاهش یابد؛ همانطور که الماس‌های مصنوعی صنایع الماس طبیعی را تحت فشار قرار داده‌اند.

او تأکید کرد که منافع مالی حاصل از این منابع باید در طول عمر معادن به‌درستی استفاده شود.

موچنا تخمین زد که بین سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۴، آفریقا نزدیک به ۲۵۰ میلیارد دلار از صادرات مواد معدنی حیاتی درآمد داشته و انتظار می‌رود این رقم طی ۲۵ سال آینده به ۱.۶ تریلیون دلار برسد.

او گفت: «اگر اعداد اینقدر بزرگ‌اند، باید به جوامع بازگردند تا آن‌ها را متحول کنند، برایشان انرژی فراهم کنند.» او به ۶۰۰ میلیون آفریقایی اشاره کرد که هنوز به برق پایدار دسترسی ندارند.

در اعتراضات مربوط به مواد معدنی، رافائل باهبوا، اسقف و فعال اهل کنگو، درباره سوءاستفاده‌های معدنی در کشورش سخن گفت؛ جایی که حدود ۷۰ درصد کبالت جهان وجود دارد.

او گفت: «هرکسی که تلفن همراه حمل می‌کند، خون مردم ما را حمل می‌کند.» این جمله اشاره‌ای بود به شرایط غیرانسانی استخراج کبالت برای تولید باتری موبایل‌ها.

او افزود: وقتی شرکت‌های معدنی با قراردادهایشان می‌آیند، باید مردمِ مالک زمین نیز سهم و احترام لازم را دریافت کنند تا آن‌ها هم بهره‌مند شوند.