افت صادرات چین در بخش عناصر نادر، نگرانی‌ها درباره امنیت زنجیره تأمین را تشدید کرد

صادرات آهنرباهای عناصر نادر از چین در ماه سپتامبر کاهش یافت و دوباره نگرانی‌ها را زنده کرد که بزرگ‌ترین تأمین‌کننده جهان ممکن است از سلطه خود بر این بخش — که برای صنایع دفاعی آمریکا و تولیدکنندگان کالاهایی از خودرو گرفته تا تلفن‌های هوشمند حیاتی است — به‌عنوان اهرم فشار در مذاکرات تجاری استفاده کند.

در ماه‌های آوریل و مه، پکن با محدودیت‌های صادراتی بر طیفی از محصولات مرتبط با عناصر نادر، خودروسازان جهانی را تحت فشار قرار داد، در حالی که مذاکره‌کنندگان درگیر اختلاف بر سر تعرفه‌های سه‌رقمی آمریکا بر کالاهای چینی بودند.

چهار ماه بعد، در حالی که واشنگتن و پکن دوباره تهدید به اعمال تعرفه‌ها و محدودیت‌های صادراتی جدید کردند، نگرانی‌ها افزایش یافته که چین ممکن است همان سیاست قبلی را از سر گیرد — اقدامی که به معنای عقب‌نشینی از توافق ماه ژوئن با آمریکا برای تسهیل جریان مواد معدنی حیاتی خواهد بود.

بر اساس داده‌های گمرکی منتشرشده در روز دوشنبه، صادرات آهنرباهای عناصر نادر چین در سپتامبر نسبت به اوت ۶.۱ درصد کاهش یافته و به ۵۷۷۴ تن رسیده است، که به سه ماه رشد متوالی پایان داده و حتی پیش از اعلام گسترش چشمگیر نظام مجوزهای صادراتی چین در همین ماه، این افت رخ داده است.

چیم لی، تحلیلگر ارشد مؤسسه Economist Intelligence Unit، گفت: «نوسانات شدید در صادرات آهنرباهای عناصر نادر نشان می‌دهد که چین می‌داند این حوزه در مذاکرات تجاری بین‌المللی برگ برنده‌ای در دست دارد.»

کاهش از بالاترین سطح هفت‌ماهه

افت سپتامبر از سطح ۶۱۴۶ تن در اوت — که بالاترین میزان در هفت ماه گذشته بود — با گزارش‌هایی همخوانی دارد که نشان می‌دهد چین صدور مجوز صادرات این آهنرباها را برای شرکت‌ها دشوارتر کرده است. وزارت بازرگانی چین اکنون همان دقت و سخت‌گیری را در بررسی مجوزها به کار می‌گیرد که در اوج جنگ تجاری در آوریل مشاهده شد.

در مقیاس سالانه، صادرات سپتامبر ۱۷.۵ درصد افزایش داشته است.

هفته گذشته، وزارت بازرگانی چین آمریکا را متهم کرد که با «تعبیر نادرست عمدی» از محدودیت‌های صادراتی چین، باعث ایجاد نگرانی جهانی شده است، و تأکید کرد که مجوزهای مربوط به استفاده‌های غیرنظامی همچنان صادر خواهد شد.

با این حال، تحلیلگران نگران‌اند که چین بار دیگر شرکت‌های تجاری غیرنظامی را نیز در محدودیت‌هایی گرفتار کند که هدف اصلی آن، دشوار کردن دسترسی شرکت‌های دفاعی آمریکا به مواد حیاتی است.

دان وانگ، مدیر بخش چین در گروه اوراسیا، گفت: «توانایی چین در کنترل صادرات عناصر نادر ابزاری فوق‌العاده قدرتمند است.» او افزود: چنین اقداماتی علاوه بر ایجاد اختلال در تولید، احساس ناامنی نسبت به دسترسی به مواد صنعتی حیاتی و وابستگی فزاینده به چین را افزایش می‌دهد.

او ادامه داد: «دنیا باید خود را با سبک مدیریت چین وفق دهد. کشورهای غربی عادت ندارند از کشوری در آن سوی جغرافیا، انحصار منابع حیاتی را بپذیرند.»

از نظر مقصد، پنج کشور آلمان، کره جنوبی، ویتنام، ایالات متحده و مکزیک در ماه گذشته بزرگ‌ترین واردکنندگان آهنرباهای عناصر نادر چین بودند.

در مجموع طی نه ماه نخست سال، صادرات این نوع آهنرباها به ۳۹,۸۱۷ تن رسید که نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۴ حدود ۷.۵ درصد کاهش نشان می‌دهد.

نشانه‌ای از عقب‌نشینی دیده نمی‌شود

بر اساس داده‌ها، صادرات چین به ایالات متحده در ماه سپتامبر ۲۸.۷ درصد کاهش یافت، در حالی که صادرات به ویتنام در همین بازه ۵۷.۵ درصد افزایش پیدا کرد.

هلند نیز ۱۰۹ درصد بیشتر از اوت آهنرباهای عناصر نادر را پردازش کرده است، هرچند این رقم به دلیل وجود بندر بزرگ روتردام — مرکز اصلی ترانزیت کالاهای ورودی به اروپا — اندکی اغراق‌آمیز است.

اندکی پیش از انتشار داده‌ها، رئیس‌جمهور دونالد ترامپ در هواپیمای ریاست‌جمهوری به خبرنگاران گفت که نمی‌خواهد چین «بازی عناصر نادر را با ما انجام دهد». او اشاره کرد که ممکن است از افزایش مجدد تعرفه‌ها به بیش از ۱۰۰ درصد خودداری کند، اگر چین — به‌عنوان بزرگ‌ترین خریدار محصولات کشاورزی جهان — متعهد به خرید سویا از آمریکا شود.

اما پکن هیچ نشانه‌ای از عقب‌نشینی بروز نداده و اصرار دارد که محدودیت‌های گسترده‌تر جدیدش — که تنها چند روز پیش از پایان مهلت ۹۰روزه آتش‌بس تعرفه‌ای در ۱۰ نوامبر اجرایی می‌شود — با اقدامات مشابه در سایر اقتصادهای بزرگ سازگار است.

قرار است شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، اواخر ماه جاری در کره جنوبی با ترامپ دیدار کند، اما اقتصاددانان هشدار می‌دهند که تنش تجاری میان دو اقتصاد بزرگ جهان ممکن است به «وضعیت عادی جدید» تبدیل شود.

چیم لی، تحلیلگر EIU، افزود: افزایش صادرات در سه‌ماهه سوم پس از آن رخ داد که چین در اوایل سال محدودیت‌های صادراتی را کاهش داده بود، اما با سخت‌گیری‌های تازه، احتمال افت دوباره صادرات وجود دارد.