گفت‌وگوهای اقلیمی به سوی بررسی خطرات استخراج مواد معدنی حیاتی می‌رود

کشورها به‌تدریج در حال نزدیک شدن به این موضوع هستند که زنگ خطر درباره خطرات استخراج و فرآوری مواد معدنی حیاتی را به صدا درآورند؛ زیرا می‌خواهند تأکید کنند که گذار از سوخت‌های فسیلی نباید با جایگزینی مواد آلاینده دیگر همراه شود.

برای نخستین بار، کشورها در متن پیش‌نویس تصمیم‌گیری در مذاکرات سالانه اقلیمی سازمان ملل، به مواد معدنی حیاتی — و خطرات مربوط به استخراج و فرآوری آنها — اشاره کرده‌اند.

اگرچه هیچ تضمینی وجود ندارد که این بند در ادامه مذاکرات هفته آینده تصویب شود، این تحول نشان‌دهنده افزایش نگرانی‌ها درباره زنجیره‌های تأمین مس، کبالت، نیکل، لیتیوم و سایر مواد معدنی‌ای است که عناصر ضروری پنل‌های خورشیدی، باتری‌ها و دیگر فناوری‌های انرژی پاک به شمار می‌روند.

این موضوع دیگر یک مسئله حاشیه‌ای نیست»، ملیسا مارِنگو، مسئول ارشد سیاست‌گذاری در مؤسسه حکمرانی منابع طبیعی — که بر گذار انرژی در جنوب جهانی تمرکز دارد — گفت.

محور اصلی گفت‌وگوهای اقلیمی در بلمِ برزیل، تعهد سال ۲۰۲۳ کشورها برای دور شدن از استفاده از نفت، گاز و زغال‌سنگ است. اما جهان باید بپذیرد که استقبال از انرژی کم‌انتشار و بدون انتشار، تقاضا برای مواد معدنی را افزایش می‌دهد «و شیوه‌ای که این مواد استخراج می‌شوند اغلب پیامدهایی ایجاد می‌کند که رفع آنها بسیار پرهزینه است، اگر اصلاً قابل رفع باشد»، مارنگو گفت.

در چارچوب پیش‌نویس گذار عادلانه» که در حال بررسی است، کشورها به ریسک‌های اجتماعی و زیست‌محیطی مرتبط با گسترش زنجیره‌های تأمین فناوری‌های انرژی پاک، از جمله ریسک‌های ناشی از استخراج و فرآوری مواد معدنی حیاتی» اذعان می‌کنند.

این بند همچنین به برخی عناصر یک گزارش اخیر سازمان ملل اشاره دارد؛ از جمله توصیه‌هایی درباره رهگیری شفاف زنجیره‌های تأمین، ایجاد یک صندوق میراث برای رسیدگی به معادن رهاشده، و افزایش تلاش‌ها برای استفاده و بازیافت کارآمدتر مواد معدنی مربوط به گذار انرژی.

این ابتکار با پیشنهادهای اتحادیه اروپا و بریتانیا پیوند دارد که مورد حمایت استرالیا، آفریقای جنوبی، اوگاندا و بورکینافاسو قرار گرفته است.

حامیان تلاش می‌کنند با افزودن زبانی جدید، این بند را گسترش دهند تا به این واقعیت اشاره شود که تقاضای ناشی از گذار انرژی برای مواد معدنی حیاتی، می‌تواند فرصت‌هایی برای توسعه و تنوع‌بخشی اقتصاد کشورها ایجاد کند.

همان سند، اهمیت حقوق بومیان — از جمله حق «رضایت آزادانه، پیشینی و آگاهانه» برای پروژه‌هایی که بر سرزمین‌های آنها اثر می‌گذارد — را نیز به رسمیت می‌شناسد.

نگرانی‌ها درباره مواد معدنی حیاتی در واشنگتن، بروکسل و سایر پایتخت‌ها شدت بیشتری یافته، زیرا رهبران سیاسی نسبت به اتکا به زنجیره‌های تأمین تحت سلطه چین محتاط‌تر شده‌اند. آمریکا و استرالیا در اکتبر به توافقی برای سرمایه‌گذاری مشترک در معادن و پروژه‌های فرآوری مواد معدنی رسیدند. همچنین گروه هفت در ژوئن ابتکاری را برای تقویت تخصیص منابع به مواد معدنی حیاتی آغاز کرد که حداقل یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای آن برنامه‌ریزی شده است.

برآوردهای آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد تقاضا برای مواد معدنی حیاتی مورد استفاده در فناوری‌های سبز تا سال ۲۰۳۰ سه برابر و تا ۲۰۴۰ چهار برابر خواهد شد.

با این حال، این مواد اغلب به روش‌هایی استخراج می‌شوند که موجب آسیب‌های زیست‌محیطی و نیز نقض ادعایی حقوق بشر می‌شود؛ از جمله وادار کردن افراد به کار در استخراج نیکل و سایر مواد در شرایط خطرناک.

فعالان هشدار می‌دهند که بدون تغییرات اساسی، گذار انرژی در جهان با خطر تکرار — یا حتی تشدید — همان آسیب‌هایی روبه‌رو است که با استخراج سوخت‌های فسیلی همراه بوده، از جمله منافع محدود و آسیب‌های مستقیم به جوامعی که توسعه معادن در نزدیکی آنها انجام می‌شود.

او گفت: «این گذار باید برای مردمی که در کنار معادن زندگی می‌کنند، کارگرانی که خطرات را متحمل می‌شوند، مردم بومی که از سرزمین خود دفاع می‌کنند و جوامع جنوب جهان که شایسته کرامت و عدالت اقتصادی هستند، نه فقط وعده‌های روی کاغذ، مفید باشد.»