در سال ۹۶ تعداد معادن زغال سنگ ۱۹۱ معدن بوده که از این تعداد ۱۲۳ معدن فعال و ۶۵ معدن غیر فعال هستند. افزون بر این سه معدن هم در حال تجهیز است. در همین راستا ۱۸ هزار نفر به طور مستقیم در استخراج زغال سنگ فعالیت می‌کنند. مقدار استخراج واقعی سالانه دو میلیون و ۷۴۰ هزار و ۶۷۰ تن و مقدار استخراج سالانه اسمی آن ۸ میلیون و ۸۵۷ هزار و ۷۷۷ تن است. گفتنی است در حال حاضر ۵/۱ میلیون تن کنسانتره و ۲ میلیون تن زغال خام در کشور تولید می‌شود و برنامه ریزی شده است که تولید ۵/۲ تا ۳ میلیون تن کنسانتره طی ۴ سال آینده در کشور صورت بگیرد.
ایران در زمینه معادن زغال سنگ در دنیا در چه جایگاهی قرار دارد؟
ایران در بین تولیدکنندگان زغال کک شو رتبه ۱۸ را دارد و رتبههای اول متعلق به چین، روسیه و استرالیاست. در بین تولیدکنندگان زغال سنگ حرارتی نیز ایران دارای رتبه ۴۴ است و رتبههای اول مربوط به چین، هند و آمریکاست. حجم گردش جهانی زغال سنگ ۸ میلیارد تن در سال است که حجم بسیار سنگینی است. در مقابل آن تولید ۱٫۵ میلیون تن ایران حجم سنگینی نیست؛ لذا این تولید پایین از مشکلات شروع صادرات ما سرچشمه می‌گیرد. حجمی از زغال که عرضه می‌کنیم در حدی پایین‌تر از یک میلیون تن است و قدرت چانه زنی بالایی به ما نمی‌دهد، اما باز هم تقاضای خود را دارد.
در حال حاضر مشکلات معادن زغال سنگ را چه مواردی می‌دانید و تاکنون چه اقداماتی برای حل این مشکلات صورت گرفته است؟
معادن زغال سنگ از تکنولوژی‌های قدیمی و حتی دستی برای استخراج بهره می‌برند؛ تولید پایین، لایه‌های کم ضخامت زغال و مقدار بالای ناخالصی در برخی معادن مشکل آفرین بوده است. بحث ایمنی معادن زغال سنگ هم از جمله مسایلی است که همواره مورد توجه بوده که البته این موضوع از سال ۹۶ و بعد از حادثه زمستان یورت بیشتر هم شده است.
همنشین همیشگی لایه‌های زغال؛ گازهای هیدروکربوری است که با افزایش غلظت آنها در هوای تونل‌ها خطر انفجار ایجاد می‌شود. بنابراین تهویه قوی مورد نیاز است؛ این در حالی است که معادن کشور ما از تکنولوژی‌های روز دنیا بی بهره‌اند. همینطور مباحث نگهداری تونل‌ها در زغال‌های ایران مورد اهمیت است و هزینه بالایی را می‌طلبد.
نکته دیگر قیمت زغال سنگ است که این روزها بحث مهمی در محافل تخصصی در مورد آن مطرح است؛ به طوری که با توجه به مشکلات مطرح شده، قیمت تمام شده آن در ایران بالاتر از کشورهایی مثل چین و هند است. این در حالی است که قیمت‌های جهانی (دلاری) فروش در دنیا از قیمت فروش از ایران بیشتر است. در همین راستا انجمن زغال سنگ ایران برای ساماندهی، برنامه ریزی و پیگیری مشکلات این صنعت سال گذشته تشکیل شد.
به نظر من اصلاح قیمت فروش و همسان سازی آن با قیمت‌های جهانی باید در اولویت کارها قرار گیرد. همچنین در زغال سنگ یکسری مواد از جمله گوگرد، مواد فرار، خاکستر، رطوبت، پلاستوری و سایر مواد وجود دارد که تعیین کننده قیمت هستند و در کارخانه‌های فولادسازی برای مصرف آنها مجبورند ترکیبی از انواع مختلف زغال را استفاده کنند؛ حتی زغال با کیفیت به تنهایی قابل استفاده نیست. در حال حاضر شرکت ذوب آهن اصفهان تنها تولیدکننده فولاد در کشور به روش کوره بلند است که مصرف کننده اصلی زغال سنگ محسوب می‌شود. قیمت جهانی زغال با فاصله ۳۸ درصدی از شمش فولاد است و ما در ایران تلاش می‌کنیم این فاصله به ۳۳ درصد برسد.
چه پیشنهادهایی برای توسعه معادن زغال سنگ دارید؟
طرح جامع زغال سنگ کشور هرچه سریع‌ترباید تدوین شود و نوسازی و تجهیز معادن زغال و ایمنی معادن باید به صورت جدی در دستور کار متولی قرار گیرد. همچنین دولت باید با نگاه حمایتی به معادن زغال سنگ کوچک و متوسط به توسعه آنها کمک کند. از سوی دیگر دوره‌های آموزش ایمنی (آخرین اطلاعات روز) در معادن زغال سنگ به صورت پریودیک، تلاش برای تجهیز معادن زغال سنگ به تکنولوژی‌های روز استخراج و ترابری به منظور کاهش هزینه‌های تولید و حتی تلاش برای تولید مواد فرآوری شده با ارزش افزوده بالاتر از زغال سنگ می‌تواند در این زمینه راهگشا باشد. باید توجه داشته باشیم که صنعت زغال سنگ نیازمند سرمایه گذاری جدی در حوزه‌های دانشگاهی، علمی و مالی است.
هشدار معدن‌کاران زغال سنگ در خصوص تعطیلی و ورشکستگی را تا چه اندازه جدی می‌دانید؟
تفاوت قیمت زغال داخلی با قیمت‌های جهانی از دلایل توسعه نیافتگی این صنعت است. اگر تفاوت قیمت تولید داخلی با تولیدات خارجی زغال سنگ برطرف شود، شرکت‌های داخلی تولیدکننده می‌توانند هزینه‌های خود را پوشش داده و توان توسعه صنعت را داشته باشند. در صنعت سنگ آهن شرکت‌های تولیدکننده توانستند با متصل شدن به بازارهای جهانی و فروش به قیمت‌های جهانی با سودآوری معقول به توسعه این صنعت بپردازند؛ از سوی دیگر با اتصال به بازارهای جهانی زیر بار فروش به نازل‌ترین قیمت‌ها نرفتند. اما در همین زغال سنگ شاهدیم که بعضی از زغال شویی‌ها پس از سال‌ها همچنان به خاطر کمبود نقدینگی راه اندازی نشده‌اند!!
با توجه به عرضه محصولات ذوب آهن در بورس کالا که به منظور کشف قیمت و در راستای ضرورت عرضه کل زنجیره تولید فولاد انجام می‌شود، تا چه اندازه با عرضه زغال سنگ در بورس و کشف قیمت از این طریق موافق هستید؟ آیا این روند می‌تواند در حل مشکلاتی که در حال حاضر معدن‌کاران با آن روبرو هستند تاثیرگذار باشد؟
صنعت زغال سنگ با وجود آن که سهم اندکی از ارزش بازار سرمایه را به خود اختصاص داده، اما از ظرفیت‌های بسیاری در حوزه تولید انرژی و سوخت برخوردار است که در صورت بهره گیری از آنها می‌تواند سهامداران و صاحبان صنایع مختلف را منتفع و در عین حال به ایجاد اشتغال و افزاش منابع درآمدی دولت نیز بینجامد.
اوج مصرف و تولید زغال سنگ همزمان با شروع انقلاب صنعتی در اروپا به راه افتاد. در چین بسیاری از محصولات پتروشیمی به خصوص پی وی سی، متانول و اوره از زغال سنگ تهیه می‌شود. همچنین تغییرات قیمت این محصول بر قیمت فولاد و سنگ آهن نیز تاثیرگذار است؛ به همین دلیل اطلاعات در این حوزه برای سرمایه گذاران از اهمیت بالایی برخوردار است. زغال سنگ به عنوان یک محصول استراتژیک و نه اقتصادی اغلب از سوی صنایع داخلی کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ این در حالی است که تولید انرژی برق در نیروگاه‌ها اغلب با اتکا به مصرف زغال سنگ صورت می‌گیرد.
قیمت زغال سنگ تابع قیمت‌های جهانی نفت خام بوده و همسو با آن و بر اساس کیفیت محصول در مناطق مختلف در نوسان است، اما بورس کالا وقتی کارآیی پیدا می‌کند که مشتری انحصاری نداشته باشد. یعنی یک بورس بین‌المللی و حداقل منطقه‌ای برای آن وجود داشته باشد و یا اینکه کالا فقط یک کاربرد خاص نداشته باشد. بنابراین بورس کالا در این مورد که خریدار عمده زغال شرکت‌های ذوب و فولاد است، می‌تواند جیب تریدرها را سنگین‌تر از معدن‌کاران کند. از طرفی قیمت گذاری دستوری پدید آورنده مشکلات فعلی شده است. بنابراین قیمت تضمینی خرید یا اجازه صادرات محدود به همراه آپشن عرضه در بورس کالا می‌تواند در تعادل قیمت تاثیر داشته باشد. اما در بورس تهران ۳ شرکت تولیدکننده نگین طبس، فرآوری پروده طبس، زغال سنگ شمال شرق شاهرود و شرکت مصرف کننده ذوب آهن در این حوزه فعالیت می‌کنند. این صنعت نسبت به سایر صنایع از لحاظ کمیت در سطح نازلی قرار دارد و اطلاعات آن باید در سطح پایین‌تری از ارزش برخوردار باشد، اما به طور غیرمستقیم تغییرات قیمت زغال سنگ بر کالاهای پتروشیمی و فولادی دارای اهمیت بالایی است.
به عنوان سوال آخر، وضعیت صادرات زغال سنگ را در شرایط فعلی چگونه می‌بینید؟
در اردیبهشت ماه سال جاری ۲۰ هزار تن کنسانتره به چین صادر شد. واضح است اگر قرار باشد زغال از این وضعیت بحرانی خارج شود، باید صادر شود. البته نکته مهمی که در خصوص صادرات زغال حتما باید مدنظر قرار گیرد؛ این است که صادرات زغال سنگ دارای محدودیت زمانی است و نمی‌توان آن را بیش از ۶ ماه نگه داشت؛ چراکه پس از گذشت ۶ ماه به دلیل ترکیب با اکسیژن افت کیفی پیدا می‌کند.
منبع: جهان معدن
