نوآوری، تحقیق و توسعه از شاخصه‌های اساسی برای ماندگاری و موفقیت فعالیت هر کسب‌وکاری محسوب می‌شوند. در دنیای کنونی، تغییر و توسعه از الزامات اساسی پیشرفت هستند، در چنین شرایطی می‌توان با بهره‌گیری از تحقیق و توسعه در مسیر بهبود عملکرد پیش رفت.
این شاخصه‌ها در بخش معدن و صنایع معدنی نیز از جایگاه ویژه و ممتازی برخوردارند، چراکه نوآوری و تحقیق و توسعه زمینه تولید محصولات جدید و بهره‌گیری از فناوری‌ها نو را فراهم می‌کند. بدین‌ترتیب می‌توان به سمت دستاوردهای جدید حرکت کرد. درواقع تلاش برای رشد تحقیق و توسعه می‌تواند به فناوری‌ها نو در مسیر تولید تبدیل شود. همین فناوری‌ها نیز از یک‌سو هزینه تولید را کاهش می‌دهند، از سوی دیگر، به ارتقای سطح کیفیت کالاهای تولیدی منجر می‌شوند. در همین حال، اثرات مخرب محیط زیستی کاهش و ایمنی افزایش می‌یابد.
ازمجموع موارد یادشده اینطور برداشت می‌شود که نوآوری، تحقیق و توسعه پیش‌شرط توسعه فعالیت بخش معدن و صنایع معدنی و حضور محصولات این واحدها در بازار رقابت داخلی و خارجی به‌شمار می‌رود. حال برای بررسی نقش پارامترهای یادشده بر عملکرد معادن و صنایع معدنی با حسین حمیدزاده، نایب رئیس هیات مدیره انجمن تحقیق و توسعه و نوآوری صنایع و معادن ایران گفت‌وگو کرده‌ایم. حمیدزاده در گفت‌وگو با صمت تاکید کرد: چند سالی است انجمن تحقیق و توسعه و نوآوری صنایع و معادن ایران، معادن و صنایع وابسته به آن را جزو جامعه هدف خود قرار داده است. بدون تردید بهره‌گیری از این ظرفیت می‌تواند تاثیر بسزایی در بهبود عملکرد فعالان صنایع معدنی داشته باشد. متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
همکاری میان انجمن تحقیق و توسعه و نوآوری صنایع و معادن ایران و فعالان بخش معدن و صنایع معدنی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
انجمن تحقیق و توسعه و نوآوری صنایع و معادن ایران با هدف ایجاد هماهنگی و تمرکز فعالیت‌های پژوهشی واحدهای تحقیق و توسعه صنایع و معادن کشور با مراکز آموزش عالی، دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی ایجاد شده است. این انجمن فعالیت‌های متعددی را در دستور کار خود دارد که ازجمله مهم‌ترین آنها می‌توان به نهادینه کردن فرآیند فناوری، تجدید ساختارهای اجرایی و بهینه کردن سرمایه‌گذاری‌ها و هزینه‌های پژوهشی اشاره کرد. این دست اقدامات به تولید محصولات صنعتی دانش‌مدار و همچنین توسعه پایدار فناوری منجر می‌شوند.
فعالیت این انجمن در ابتدای تاسیس محدود به صنایع بود. اما پس از چند سال فعالیت معادن و صنایع وابسته به آن را نیز جزو جامعه هدف خود قرار داده است. گسترش نیافتن فعالیت‌های تحقیق و توسعه و نوآوری در بخش معدن را باید از مهم‌ترین دلایل مشکل‌دار بودن زنجیره ارزش در این بخش و در نتیجه خام‌فروشی دانست.
البته شرکت‌های بزرگ بخش معدن که در حوزه فرآوری مشغول هستند، در این انجمن عضویت دارند. در همین حال باید خاطرنشان کرد شرکت‌های فعال در حوزه ساخت تجهیزات و ماشین‌آلات معدنی و… نیز در این مجموعه عضویت دارند. با این وجود، تعداد معادنی که تاکنون در این انجمن عضویت یافته‌اند، محدود است. بسیاری از این واحدهای معدنی در رده معادن کوچک قرار دارند. درنتیجه می‌توان اینطور استدلال کرد که اغلب معادن کوچک با نبود آگاهی و شناخت کافی روبه‌رو هستند. در چنین شرایطی طبیعی است که عضویت در انجمن تحقیق و توسعه و نوآوری صنایع و معادن ایران تاکنون از منظر این واحدها مورد توجه کافی قرار نگرفته است. درواقع کشور با ضعف در حوزه آموزش و شناساندن اهمیت تحقیق و توسعه در حوزه معادن روبه‌رو است؛ بنابراین می‌توان با برنامه‌ریزی زمینه تقویت همکاری میان معدنداران و فعالان حوزه تحقیق و توسعه و نوآوری را فراهم کرد. بدون تردید در چنین شرایطی اهمیت تحقیق، توسعه و نوآوری بیش از پیش در کشور شناخته خواهد شد.
انجمن تحقیق و توسعه و نوآوری صنایع و معادن ایران تاکنون برای گسترش همکاری خود با بخش معدن و صنایع وابسته به آن، چه اقداماتی را اجرایی کرده است؟
انجمن طی چند سال گذشته، از طریق برگزاری دوره‌ها، سمینارها و نشست‌های تخصصی برای حوزه معدن و صنایع معدنی و نیز پیگیری و کمک برای حضور این بخش عظیم اقتصاد کشور در نمایشگاه‌های نیازهای فناوری، فعالیت‌های به‌نسبت خوبی را انجام داده است. فعالیت‌های این انجمن در ۲ بخش مجزا انجام می‌شود. نخست آنکه تلاش می‌شود فعالان بخش معدن و صنایع معدنی با این انجمن و اهداف آن آشنایی پیدا کنند. ادامه این مسیر آشنایی به سمت‌وسوی همکاری مشترک منتهی می‌شود.
در تشریح وظایف اصلی این انجمن می‌توان به شناسایی توانمندی‌ها و ظرفیت‌های پژوهشی واحدهای تحقیق و توسعه مراکز صنعتی و کمک به اعضا برای استفاده از توان بالقوه پژوهشی یکدیگر؛ هماهنگی میان واحدهای تحقیق و توسعه برای تدوین راهکارهای اجرایی برای انتخاب درست فناوری، تدوین و تعریف اصول اجرایی برای انتقال فناوری برپایه نیازهای صنعتی و همکاری و یافتن راه‌های بهینه برای جذب و بومی کردن فناوری، همکاری با نهادهای برنامه‌ریزی کشور برای شناسایی پروژههای تحقیقاتی سودمند اعضا و جلب و جذب حمایت‌های اجتماعی و مالی عمومی در راستای اجرای پروژههای مفید؛ همکاری با نهادهای برنامه‌ریزی کشور برای تعیین بستره‌های سرمایه‌گذاری در شاخه‌‌های صنعتی مختلف متناسب با پیشرفت‌های فناوریک بین‌المللی و شرایط صنعتی در داخل کشور؛ فراهم کردن امکانات آموزش علمی مداوم اعضا در جهت به‌روز کردن دانش کارشناسان پژوهشی و توسعه منابع انسانی پژوهشگر؛ ایجاد ارتباط میان مراکز آموزش عالی و استادان دانشگاه با مراکز تحقیق و توسعه صنعتی در جهت فعال کردن پروژههای پژوهشی پایه در دانشگاه‌های متناسب با نیازهای پژوهش کاربردی در صنعت؛ برگزاری گردهمایی‌های سالانه برای ارائه دستاوردهای پژوهشی کشور به مخاطبان؛ توسعه فرهنگ پژوهش در کشور و واحدهای صنعتی و…. اشاره کرد.
گفتنی است مباحث مرتبط با نوآوری در سال‌های اخیر به فعالیت‌های این انجمن افزوده شده است. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که در دنیای کنونی نوآوری جایگاه ممتازی را در اختیار دارد. منظور از نوآوری بهره‌گیری از یک فکری خلاقانه درباره یک موضوع خاص است. طی سال‌های اخیر مباحث مربوط با نوآوری در حوزه معدن و صنایع معدن نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند. اما همچنان در این حوزه عقب هستیم و به بیان دیگر، جای بسیاری برای کار در این حوزه وجود دارد. درواقع می‌توان با ورود نوآوری به مباحثی همچون استخراج، فرآوری، تولید و…. زمینه رشد فعالیت بخش معدن و صنایع معدنی را فراهم کرد.
اهمیت یافتن تحقیق و پژوهش از سوی فعالان صنایع معدنی از چه منظر حائز اهمیت است؟
وقتی فعالان صنایع معدنی موضوعاتی مانند تحقیق و پژوهش را مورد توجه قرار می‌دهند، این مفاهیم می‌تواند فعالان صنایع معدنی را به ۲ روش تحت‌تاثیر قرار دهد. نخست آنکه با فناوری‌های روز جهان آشنا می‌شوند. بسیاری از معادن دنیا علاوه بر فعالیت‌های استخراجی، فرآوری را هم آغاز کرده‌اند؛ یعنی به سمت ایجاد ارزش‌افزوده هرچه بیشتر پیش رفته‌اند؛ بنابراین فعالان معدنی کشور نیز می‌توانند با بهره‌گیری از ظرفیت‌های تحقیق، توسعه و نوآوری به سمت و سوی ارزش‌آفرینی هرچه بیشتر پیش بروند. در همین حال دامنه فعالیت‌های خود را گسترش دهند و به سمت و سوی سودآوری گام بردارند.
توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که اثرگذاری پژوهش در توسعه صنایع به‌قدری جدی است که از آن به‌عنوان یکی از پارامترهای توسعه‌یافتگی یاد می‌شود. این پارامترها می‌توانند تاثیر بسزایی در رشد بهره‌وری داشته باشند. بر همین اساس نیز می‌توان با بهره‌گیری از تحقیق و توسعه به سمت و سوی کاهش هزینه‌های تولید گام برداشت. بدون تردید کاهش هزینه و افزایش بهره‌وری تاثیر بسزایی در موفقیت یک مجموعه معدنی ایفا می‌کند؛ بنابراین باید برای تحقق این اهداف بیش از پیش تلاش کرد. انجمن تحقیق و توسعه و نوآوری صنایع و معادن ایران نیز می‌تواند با توجه به اهداف خود، موضوعات یادشده و تاثیر آنها در بهبود فعالیت‌هایشان را به فعالان صنعتی و معدنی آموزش دهد.
آیا شرکت‌های فعال در حوزه معدن و صنایع وابسته به آن، بودجه کافی به فعالیت‌های تحقیق و توسعه اختصاص می‌دهند؟
هرقدر اهمیت تحقیق و توسعه در بهبود فعالیت‌های یک شرکت شناخته شود، بودجه بیشتری به آن اختصاص می‌یابد، چراکه صرف هزینه در بخش تحقیق و توسعه به منزله سرمایه‌گذاری است؛ یعنی با بهره‌گیری از نتایج این دست فعالیت‌ها می‌توان شرایط تولید را بهبود بخشید یا بهره‌وری را افزایش دهد و درمجموع به سمت و سوی پیشرفت گام برداشت.
توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که شرکت‌های فعال در بخش معدن و صنایع معدنی در گذشته بودجه کمتری را به امر تحقیق و توسعه اختصاص می‌دادند. اما خوشبختانه امروز به این باور رسیده‌اند که تحقیق و توسعه چه تاثیر مثبتی بر بهبود عملکرد آنها دارد؛ بنابراین بودجه بیشتری را به این حوزه اختصاص می‌دهند و درنتیجه شاهد موفقیت روزافزون در این حوزه هستیم.
همکاری فعالان بخش معدن و صنایع وابسته به آن با انجمن تحقیق و توسعه و نوآوری صنایع و معادن ایران چه تاثیری بر صرفه‌جویی در هزینه‌های تحقیق و توسعه این مجموعه‌ها دارد؟
چنانچه شرکت‌ها همکاری خود را با انجمن تحقیق و توسعه خود را آغاز کنند، می‌توانند از خدمات این انجمن بهره بگیرند. به‌عنوان مثال، در درجه نخست چنانچه انجمن تلاش‌هایی را برای بهبود تحقیق و توسعه اجرایی و نتایجی را کسب کرده باشد می‌تواند در اختیار شرکت‌های عضو انجمن قرار دهد؛ یعنی این مجموعه‌ها می‌توانند با بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود در انجمن به سمت و سوی بهبود تولید و بهره‌وری هرچه بیشتر گام بردارند.
از نوآوری می‌توان به تولید رقابتی دست یافت. در همین حال هزینه‌های بخش تولید نیز کاهش می‌یابند. به‌علاوه آنکه روش‌های بهینه درآمدزایی نیز به‌روز می‌شود؛ بنابراین توجه به مفاهیم نوآوری و تلاش برای مدیریت آنها می‌توان نقش بسزایی در پیشرفت بخش معدن و صنایع معدنی ایفا کند.
جایگاه نوآوری در بخش معدن و صنایع معدنی را چطور ارزیابی می‌کنید؟ انجمن برای توسعه نوآوری چه اقداماتی را در دستور کار دارد؟
مباحث مرتبط با نوآوری هنوز آنطور که باید در حوزه معدن و صنایع‌معدنی مورد توجه نیستند. درحال‌حاضر، انجمن تحقیق و توسعه و نوآوری صنایع و معادن ایران در تلاش است با همکاری دانشگاه تهران دوره‌های عالی مدیریت نوآوری و مدیریت تحقیق و توسعه را برای صنایع و معادن کشور برگزار کند.
در این ۲ دوره مفاهیم مدیریت نوآوری و مدیریت تحقیق و توسعه آموزش داده می‌شود. گفتنی است این دوره‌ها با هدف افزایش دانش تخصصی مدیران و کارشناسان بنگاه‌ها متناسب با نیازهای حرفه‌ای برای حضور ماندگار در عرصه‌های رقابت اقتصادی به‌ویژه در دوران گسترش اقتصاد دیجیتال و انقلاب صنعتی چهارم برگزار می‌شوند. در همین حال انجمن می‌تواند دوره‌های رسمی و غیر رسمی را برای واحدهای فعال در بخش معدن و صنایع معدنی برگزار کند تا بدین ترتیب زمینه موفقیت هرچه بیشتر انها را فراهم کند.
توجه به این نکته نیز ضروری به‌نظر می‌رسد که بسیاری از شرکت‌های معدنی که با انجمن همکاری دارند از فناوری‌های نوین در مسیر فعالیت خود بهره می‌گیرند. بدین‌ترتیب می‌توان زمینه توسعه و پیشرفت سایر واحدهای فعال در بخش معدن و صنایع وابسته به آن را هم فراهم کرد.
