سیرآنوش موسوی :ضعف شبکه ریلی برای انتقال مواد معدنی و صنایع معدنی، در چند سال گذشته صادرات در این بخش را با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است.
با وجود اینکه هر واگن معادل ۳ تریلی بار حمل می‌کند اما مسئولان کشور برای این معضل تلاش چندانی نکرده‌اند. از این‌رو جمعی از فعالان معدنی، از وزارت راه و شهرسازی کشور تقاضا کردند که جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون حمل‌ونقل کالا (SMGS) بپیوندد تا مشکل کمبود واگن برای همیشه حل شود. فعالان معدنی بر این باورند که اگر مسئولیت تامین واگن به طور موقت به بخش خصوصی واگذار شود شاید بتوان برای رفع این معضل چاره‌ای اساسی اندیشید.
یک بار برای همیشه معضل کمبود واگن را حل کنیم
در همین زمینه، سعید صمدی، دبیر انجمن زغال سنگ ایران در گفت‌وگو با روزگار معدن، بیان کرد: کمبود واگن در کشور فقط به صادرات آسیب وارد نکرده بلکه در بعد داخلی نیز کشور را با چالش جدی روبه‌رو کرده است. به این معنا که نبود واگن باعث شده است مواد اولیه به موقع به کارخانه‌های فرآوری نرسد. وی در ادامه با بیان اینکه کمبود واگن در فرآیند تامین چرخه مواد معدنی، کشور را با مشکلاتی روبه‌رو کرده است، افزود: مواد معدنی به طور عمده حجیمند و برای جابه‌جایی آنها واگن می‌تواند بهترین گزینه باشد چراکه یک واگن می‌تواند بار دست‌کم ۲ یا ۳تریلی را به مکان دیگر منتقل کند. دبیر انجمن زغال سنگ ایران با بیان اینکه کمبود واگن در کشور یک معضل اساسی است، خاطرنشان کرد: ۲۰ سال پیش کشور آنچنان با کمبود واگن روبه‌رو بود که مواد اولیه به‌موقع به کارخانه‌های فرآوری نمی‌رسید. باید به این واقعیت اذعان کرد که همچنان با این مشکل درگیر هستیم. ما مشکل کمبود واگن برای جابه‌جایی زغال سنگ به ذوب آهن اصفهان داشتیم که همچنان نیز وجود دارد. صمدی با اشاره به اینکه مشکل کمبود زغال سنگ یک معضل زیرساختی در کشور است، گفت: دولت برای ایجاد تنوع در خطوط راه آهن در کشور تلاش کرده که یکی از اقدامات قابل تقدیر در این زمینه احداث راه آهن شمال به جنوب کشور است. وی ادامه داد: کمبود واگن و لکوموتیو در کشور باعث شده است بخشی از بار جابه‌جایی مواد معدنی بر جاده‌ها تحمیل شود و علاوه بر ترافیک در جاده‌ها هزینه جابه جایی نیز ۲ برابر افزایش یافته است. این فعال معدنی در ادامه افزود: کمبود واگن در کشور باعث شد که برخی از شرکت‌های معدنی، برای تامین واگن اقدام کنند اما در عمل این تلاش‌ها نیز نتوانسته تاکنون نتیجه‌بخش باشد، از این رو لازم می‌دانم بر این نکته تاکید کنم که این معضل بنیادی باید ریشه‌ای حل شود. صمدی با اشاره به لزوم تشکیل شرکت‌های ریلی خصوصی در کشور، بیان کرد: باید به اندازه نیاز، واگن و لکوموتیو در کشور خریداری شود تا جابه‌جایی مواد معدنی با سهولت بیشتری انجام شود. وی با بیان اینکه ۸۵ درصد مواد معدنی در داخل کشور مصرف می‌شود، گفت: ۱۵ درصد از مواد معدنی تولید شده در کشور وارد چرخه صادرات می‌شود. به‌عنوان مثال ۶۰ میلیون تن در سال فولاد در کشور حمل‌ونقل می‌شود – این آمار شامل حمل‌ونقل سنگ آهن و زغال سنگ نیز است- از این مقدار ۱۵ درصد آن صادر و بقیه در کشور مصرف می‌شود. این فعال معدنی با بیان اینکه ساخت راه آهن بافق و بندرعباس خدمت چندانی به بخش معدن کشور نکرده است، گفت: در مسیر جاده‌ای بندرعباس کامیون‌های بسیاری تردد دارند. این مسئله برای حمل‌ونقل کشور یک معضل اساسی است، از این رو مسئله حمل‌ونقل، پاشنه آشیل بخش معدن است که نرخ تمام شده این محصولات را در کشور بالا برده است. دبیر انجمن زغال سنگ ایران، با بیان اینکه شبکه راه آهن در کشور دولتی است، گفت: دولت کمتر در این بخش به بخش خصوصی اعتماد کرده اما می‌توان امیدوار بود با ایجاد این اعتماد بخشی از مشکلات در این زمینه حل شود.
مشکلات جدی برای تامین واگن
همچنین در این زمینه، حسین حسین‌زاده، رئیس انجمن تخصصی معادن در گفت‌وگو با روزگار معدن، اظهار کرد: بخشی از صادرات استان خراسان رضوی از راه‌آهن انجام می‌شود و بخش قابل توجهی از صادرات مواد معدنی به وسیله حمل‌ونقل جاده‌ای و کامیون منتقل می‌شود. وی در ادامه بیان کرد: کشور ما مواد معدنی را بیشتر به وسیله راه‌آهن منتقل می‌کند اما بیشترین مواد معدنی که به افغانستان صادر می‌شود به وسیله کامیون جابه‌جا می‌شود. این فعال معدنی با بیان اینکه انتقال مواد معدنی به بندرعباس بیشتر از راه جاده است، گفت: چند سالی است برای تامین واگن در منطقه سرخس با مشکلات جدی روبه‌رو هستیم. حقیقت این است که صادرکنندگان برای چندین ماه در نوبت می‌ماندند و کالاهای آنها در انبار باقی می‌ماند تا واگن برای حمل این ماده تامین شود. همین تاخیر در صادرات باعث می‌شود که صادرکنندگان نتوانند به تعهدات خود عمل کنند و با طرف قرارداد مشکلدار می‌شوند. حسین‌زاده با بیان اینکه برای حل مشکل کمبود واگن باید ریشه‌ای برخورد کرد، گفت: مسئله واگن هر از گاهی برای صادرکنندگان مشکلاتی ایجاد می‌کند و با تجویز راهکارهای مقطعی، این مشکل حل می‌شود اما از آنجایی که برای رفع ریشه‌ای این مشکل تلاشی نمی‌شود دوباره تولیدکنندگان و صادرکنندگان با چالش‌های جدی روبه‌رو می‌شوند. وی در پاسخ به این پرسش که آیا ورود بخش خصوصی می‌تواند مشکل تامین واگن در کشور را حل کند، گفت: همواره شبکه حمل‌ونقل در کشور در انحصار دولت بوده و نمی‌توان با اطمینان گفت بخش خصوصی می‌تواند در این زمینه موفق عمل کند.
مشکل کمبود واگن حل نشده ماند
همچنین در این زمینه، رضا سلطانی، صادرکننده مواد معدنی خراسان رضوی، در گفت‌وگو با ایرنا، بیان کرد: راه آهن جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۷۵ از مرز سرخس به کشورهای آسیای میانه وصل شد تا یک مسیر امن و اقتصادی برای دسترسی کشورهای آسیای میانه به آب‌های خلیج‌فارس ایجاد کند.
وی در ادامه افزود: این امر باعث درآمدزایی ترانزیتی ایران و همچنین تامین واگن مسقف روسی از کشورهای آسیای میانه برای صادرکنندگان کشور و کاهش نرخ تمام شده کالای صادراتی می‌شد. پس از مدتی براساس ماده ۱۶۳ قانون برنامه پنجم توسعه، دولت موظف شد سازکاری را تنظیم کند که حمل‌ونقل ریلی سالانه ۱۰ درصد افزایش یابد اما این رشد اتفاق نیفتاد و حمل‌ونقل ریلی کاهش یافت. این صادرکننده خراسانی گفت: براساس تبصره ۱۰ قانون مدیریت حمل‌ونقل و سوخت کشور، در پایان سال ۹۴ سهم راه آهن از حمل‌ونقل بار باید به حدود ۳۰ درصد می‌رسید که معادل صادرات ۱۲۰ میلیون تن در سال می‌شد اما این رقم محقق نشد. وی افزود: ایران ناگزیر به تامین واگن از کشورهای آسیای میانه است و ۲ موافقتنامه بین‌المللی در این زمینه در اختیار دارد، از سوی دیگر موافقتنامه‌ای با ترکمنستان امضا کرده که آن کشور و سایر کشورهای آسیای میانه در تامین واگن تعامل داشته باشند. به گفته این فعال معدنی، در این شرایط بیش از ۱۵ سال است که ایران هر سال با مشکل کمبود واگن از کشورهای آسیای میانه روبه‌رو می‌شود و راه آهن جمهوری اسلامی ایران نتوانسته است این مشکل را حل کند. سلطانی گفت: همواره کشورهای آسیای میانه در ۱۵ سال گذشته به راحتی از خاک ایران عبور کرده و خود را به آب‌های خلیج‌فارس رسانده و کالاهای خود را صادر کرده‌اند.
