این ماده معدنی به عنوان ماده اولیه برای تولید اشکال مختلف انرژی در صنایع کاربرد دارد و نقش بسیار مهمی در توسعه صنعت کشورهای مختلف جهان داشته است.
زغال‌سنگ پس از نفت، بیشترین سهم را در سبد انرژی جهان دارد، به طوری که درحال‌حاضر حدود ۳۰ درصد از مصرف انرژی اولیه جهان از زغال سنگ تامین و ۴۰ درصد برق جهان در نیروگاه‌های زغال‌سنگ تولید می‌شود.
مهم‌ترین کاربرد زغال سنگ، تولید انرژی و تهیه کک در صنایع فولادسازی به روش کوره‌بلند است. علاوه بر این، تولید گاز هیدروژن، مواد اولیه واکس‌های صنعتی، تولید کربن فعال و مواد آلی مانند بنزن، اتیلن، پروپیلین و… از قطران زغال سنگ به‌دست می‌آید.
اگرچه نفت همچنان منبع انرژی اصلی جهان است اما پژوهش جدید موسسه دیده‌بان جهان حاکی از رشد چشمگیر استفاده از زغال‌سنگ و گاز طبیعی است. مصرف جهانی زغال‌سنگ در سال ۲۰۱۲ میلادی(۱۳۹۱) به ۳/۷۳ میلیارد تن معادل نفت رسیده است.
زغال‌سنگ که زمانی ماده ارزان، کثیف و بدون جذابیت شمرده می‌شد، درحال‌حاضر بزرگترین رشد مصرف را بین انواع مواد سوختی جهان دارد.
استفاده از زغال سنگ در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، به واسطـه کمبود منابع رو به افزایش است و اگر فناوری زغال‌سنگ پاک کاربـردی شود، این مـاده به عنـوان منبع گریزناپذیر انرژی در آینده باقـی خواهد ماند. در همین حـال، مصرف گاز طبیعی با ۲/۲ درصـد افزایش به ۲/۹۱ میلیارد تن معادل نفـت رسیـده است.
زغال‌سنگ و گاز طبیعی سوخت‌های اصلی در بازار الکتریسیته جهان هستند و از آن جایی که بیشتر به عنوان جایگزین یکدیگر استفاده می‌شوند، روند مصرف آنها نیز باید در کنار هم مورد بررسی قرار بگیرد.
تولید زغال‌سنگ در جهان همواره به دلیل ویژگی‌های آن از اهمیت شایان توجهی برخوردار بوده است
. عنوان «پلی به سوی آینده» برای زغال‌سنگ از سوی متخصصان و کارشناسان امور انرژی می‌تواند موید اهمیت زغال‌سنگ به عنوان یک منبع انـرژی جایگـزین نفت و گاز در آینده باشد.
از لحاظ ذخیره، بر اساس گزارش موسسه فدرال علوم زمین و منابع طبیعی (BGR) ذخایر قطعی زغال‌سنگ قابل استحصال در جهان تا پایان سال ۲۰۱۶میلادی(۱۳۹۵)، بیش از ۱۱۳۹ میلیارد تن پیش‌بینی و محاسبه شده است. بیش از ۵۷ درصد از این ذخایر در امریکا، چین و روسیه قـرار گرفتـه است.
ایران جزو کشورهای غنی در میزان ذخایر زغال‌سنگ در جهان است و تنها ۰/۱۳ درصد از کل این ذخایر را در اختیار دارد.
بر اساس آخرین آمار، حجم ذخایر قطعی زغال‌سنگ ایران ۱/۲میلیارد تن، ذخایر احتمالی ۱/۷ میلیارد تن و میزان ذخایر زمین‌شناسی در حدود ۱۴ میلیارد تن برآورد شده است.
از نظر ذخایر قطعی زغال سنگ در رتبه ۲۶ و بر اساس میزان کلی ذخایر در رتبه ۱۲ جهان قرار دارد اما در صورت اکتشاف بیشتر پیش‌بینی می‌شود که توان رقابت با کشورهای قدرتمند در بازار را داشته باشد. از نظر توزیع ذخایر، بیشترین حجم ذخایر زغال سنگ کشور در منطقه طبس، سپس کرمان و البرز شرقی قرار دارد.
بررسی آمار و ارقام نشان می‌دهد که صنعت زغال‌سنگ ایران در منطقه خاورمیانه از جایگاه بسیار خوبی برخوردار است اما در قاره آسیا و کل جهان، از موقعیت مناسبی برخوردار نبوده و با کشورهای صاحب این صنعت فاصله زیادی دارد.
بیتا بصیرانی / کارشناس مدیریت استراتژیک
